A ilesia parroquial de Berroy |
Berroy ye un lugar d'a comarca de
Sobrarbe que se troba a metat d'altura en a baixant solana d'a
montanya a la qual le da nombre, en a valle de l'Ara, y anque no ye
leixos d'atros lugars más prosperos, como Fiscal, se troba en un
terreno enfaixonau y de firmes pendients. Se zarró a zaguera casa en
os anyos 1960, por o qual a ruina ye gran y cheneralizada.
A ilesia parroquial ye consagrada a
Sant Ramón Nonato, patrón de lugar y en honor a qui se feba la
Fiesta (31 d'agosto). Anque o templo ye BIC en Aragón, en 2013 se
troba en ruina parcial, con tellau espaldato y sinyals de caita
inminent de la torre. Se testimonia encara elementos de pintura
mural en a nau, en muit mal estau, y aspilleras en a torre campanal
que dan treslau d'un uso antigo compartiu entre liturchia y
defensa.
Se puya ta Berroy por Lardiés, seguindo un sender. S'ha de parar cuenta porque camín y carreras son plenos de broza, y puestar que no en todas as epocas será practicable o lugar.
Situación
O casar de Berroy se troba en a baixant sud-sudeste d'a punta que en dicen de Berroy, pico Berroy u bella vegada tamién sierra de Berroy, anque isto de sierra... be de pender más d'aon se la mire uno, porque forma de sierra (n'o sentiu de crencha prolargada) no me paiz que en tienga, vista dende a Ribera de l'Ara, y lo menos a yo sí que se m'asemeja más bien a una firme montanya, robusta y feriosa. Puestar tamién porque en o mío caso i puyé campo-atraviesa, y as punchas d'ixos artos y barzas no perdonan. Tot lo que puyas te paez más grande si fas rematar o pellejo como un mapa.
La dita montanya de Berroy ye una d'as que zarran o Sobrepuerto, y con as garras que rematan en l'Ara y en o barranco Forcos. Manimenos, Berroy ye meso en o costau que no ye de Sobrepuerto, mirando ta l'Ara y ta la carretera de Fiscal ta Sabinyanigo que, como sabretz, fa pocos anyos que ye feta.
Si tos fa goi observar, puestar que se tos entrefile que o lugar ha aprofitau l'avantalla d'o terreno pa no haber menester de defender-se con muros pretos, como sí que ha pasau a tantismos atros lugars d'istes montes. Pero si tos fijatz un poquet más, tos alpercataretz a-escape de que la ilesia tiene aspilleras ¡sí sinyor!, d'ixas que serviban ta foter-le tiro (u ballestazo) a qui gosase pasar con o mal implaz d'es paisanos, anque ta ixe punto ya i plegaremos más t'adebant.
Por a resta, ya s'antoja difícil tanto l'hipotetico ataque d'enantes como a simple vida d'ahier: paretons y marguins s'adovinan por doquier, por tot arredol de la población. A vida feta a os escalons, como ye o costumbre d'ixes mundos. O cultivo debeba estar tot u mayoría de secano, y si heba bell regano, no debeba pasar d'un gortichón que se podese regar con una fuent u bell regallo que se'n sacase d'una. (Por cierto, no sabié trobar ni a fuent ni o lavadero, tan regulars en os nuestros lugars). Bell rabanyo' uellas, dretos de pastura en a montanya propia u en atras, y poco más, ye lo que cal imachinar-se que podeban tener os pobres pa ganar-se o pan ("Si o treballo dignifica, a montanya no puestar más digna" deciba uno que yo me sé).
As casas d'o lugar son más bien esparramacadas, como bien diz Cristian Laglera,
sin que s'albire gota d'orden ni planificación. Dos u tres carreras,
empedratas, con buena costera la mayoría, aon que s'intercala viviendas
con o que fuén (u debión d'estar, porque la ruina ye tal que no tot
s'adivina) bordas, eras y bell corral.
Anque a ruina ye cheneral, as viviendas en piet fan pensar en una construcción relativament recient: patio con quadra y/u reposte en a planta de carrera, vivienda en a d'alto, muitas con balcón y ventanas amplas y bien distribuidas. Un par d'ellas, que son espaldadas y por ixo ubiertas en canal, deixan entreveyer una estructura de plantas espaciosas con cambras bien deseparadas con tabiques, achustadas con a moda d'os sieglos XIX y XX. Manimenos, bella atra construcción que aparenta estar secundaria (y digo secundaria porque paiz que s'heba emplegau como pallero u como quadra en os zaguers tiempos) tiene estructuras curiosas: un voladero que brinca ta fuera' la frontera -y que a yo me fa pensar en o cul saliente d'un antigo fogaril-, ventanetas chiquininas y mesas a diferents alturas, ixa puerta por a que cal pasar esquinazau... ¿Qui construye asinas una borda? Puestar que a respuesta sía que no siempre ha estau una borda, sino que me fa pensar en as casas medievals que por eixemplo describen Bernad Rivera y Castellanos Oñate ( "Pueblos deshabitados del Alto Aragón", Col. Ofi. Arquitectos de Aragón, 1982); casas pubrismas fetas a las modas medievals (una sola y diminuta cambra pa vida; comer, dormir y cocinar, en a planta d'alto d'a quadra aon se teneba o ganau, fogaril en a paret d'a vivienda -o fogaril central diz que yera cosa de ricos-), unas viviendas de midas que huei nos resultarían ridiculas, y que en as aldeyas de Sobrarbe y atras zonas montanyesas paiz que perdurón dica o XVI u XVII.
(A localidat ya ha estau saqueyada, cal avisar-le-ne a os espabilaus. No tos esperetz cosa de valor, rapinyaires, porque mesmo os borguils de as puertas han volau. Si i queretz puyar, puyat-zos con respeto.)
Se puya ta Berroy por Lardiés, seguindo un sender. S'ha de parar cuenta porque camín y carreras son plenos de broza, y puestar que no en todas as epocas será practicable o lugar.
Situación

Unas quantas casas de Berroy
O casar de Berroy se troba en a baixant sud-sudeste d'a punta que en dicen de Berroy, pico Berroy u bella vegada tamién sierra de Berroy, anque isto de sierra... be de pender más d'aon se la mire uno, porque forma de sierra (n'o sentiu de crencha prolargada) no me paiz que en tienga, vista dende a Ribera de l'Ara, y lo menos a yo sí que se m'asemeja más bien a una firme montanya, robusta y feriosa. Puestar tamién porque en o mío caso i puyé campo-atraviesa, y as punchas d'ixos artos y barzas no perdonan. Tot lo que puyas te paez más grande si fas rematar o pellejo como un mapa.La dita montanya de Berroy ye una d'as que zarran o Sobrepuerto, y con as garras que rematan en l'Ara y en o barranco Forcos. Manimenos, Berroy ye meso en o costau que no ye de Sobrepuerto, mirando ta l'Ara y ta la carretera de Fiscal ta Sabinyanigo que, como sabretz, fa pocos anyos que ye feta.
Si tos fa goi observar, puestar que se tos entrefile que o lugar ha aprofitau l'avantalla d'o terreno pa no haber menester de defender-se con muros pretos, como sí que ha pasau a tantismos atros lugars d'istes montes. Pero si tos fijatz un poquet más, tos alpercataretz a-escape de que la ilesia tiene aspilleras ¡sí sinyor!, d'ixas que serviban ta foter-le tiro (u ballestazo) a qui gosase pasar con o mal implaz d'es paisanos, anque ta ixe punto ya i plegaremos más t'adebant.
Por a resta, ya s'antoja difícil tanto l'hipotetico ataque d'enantes como a simple vida d'ahier: paretons y marguins s'adovinan por doquier, por tot arredol de la población. A vida feta a os escalons, como ye o costumbre d'ixes mundos. O cultivo debeba estar tot u mayoría de secano, y si heba bell regano, no debeba pasar d'un gortichón que se podese regar con una fuent u bell regallo que se'n sacase d'una. (Por cierto, no sabié trobar ni a fuent ni o lavadero, tan regulars en os nuestros lugars). Bell rabanyo' uellas, dretos de pastura en a montanya propia u en atras, y poco más, ye lo que cal imachinar-se que podeban tener os pobres pa ganar-se o pan ("Si o treballo dignifica, a montanya no puestar más digna" deciba uno que yo me sé).
Casas y bordas
Una carrera en Berroy |
Anque a ruina ye cheneral, as viviendas en piet fan pensar en una construcción relativament recient: patio con quadra y/u reposte en a planta de carrera, vivienda en a d'alto, muitas con balcón y ventanas amplas y bien distribuidas. Un par d'ellas, que son espaldadas y por ixo ubiertas en canal, deixan entreveyer una estructura de plantas espaciosas con cambras bien deseparadas con tabiques, achustadas con a moda d'os sieglos XIX y XX. Manimenos, bella atra construcción que aparenta estar secundaria (y digo secundaria porque paiz que s'heba emplegau como pallero u como quadra en os zaguers tiempos) tiene estructuras curiosas: un voladero que brinca ta fuera' la frontera -y que a yo me fa pensar en o cul saliente d'un antigo fogaril-, ventanetas chiquininas y mesas a diferents alturas, ixa puerta por a que cal pasar esquinazau... ¿Qui construye asinas una borda? Puestar que a respuesta sía que no siempre ha estau una borda, sino que me fa pensar en as casas medievals que por eixemplo describen Bernad Rivera y Castellanos Oñate ( "Pueblos deshabitados del Alto Aragón", Col. Ofi. Arquitectos de Aragón, 1982); casas pubrismas fetas a las modas medievals (una sola y diminuta cambra pa vida; comer, dormir y cocinar, en a planta d'alto d'a quadra aon se teneba o ganau, fogaril en a paret d'a vivienda -o fogaril central diz que yera cosa de ricos-), unas viviendas de midas que huei nos resultarían ridiculas, y que en as aldeyas de Sobrarbe y atras zonas montanyesas paiz que perdurón dica o XVI u XVII.
Saqueyau l'arco d'a puerta d'un patio. Casa con balcón. |
O cul saliente d'un fogaril? En una buerda? |
(A localidat ya ha estau saqueyada, cal avisar-le-ne a os espabilaus. No tos esperetz cosa de valor, rapinyaires, porque mesmo os borguils de as puertas han volau. Si i queretz puyar, puyat-zos con respeto.)
A ilesia
A parroquial de Sant Ramón Nonato, patrón d'ilesia, lugar y fiesta (31 d'agosto). |
Campanal |
Efectivament, veyemos unas quantas aspilleras en a torre, que por o demás s'asemeja prou a qualsiquier atra d'as torres fortificadas d'ilesias que tenemos en Sobrarbe. O campanal teneba dos vanos pa campanas, pero ya en a mía visita de 2013 uno s'heba espaldau. Chusto debaixo d'a torre i ha una casa, que entendemos que podría estar l'abadía. Ye de dar que, con o riesgo de caita que teneba la torre, ista construcción será la primer victima.
A cabecera d'a ilesia ye triple, con un modesto pero singular arco ojival en a capilleta norte que debió d'estar a-saber-lo pincho en tiempos. A capilleta sud ye falsa, y a sagristía se troba en os baixos de a torre-campanal anexa, accesible por una puerta ubierta en a capilla central. Me paiz recordar que a pila baltismera se troba en una capilla lateral, canto montanya, en a nau central, chusto en o que estaría adebant d'a puerta, pero a cantidat d'estorrocos amontinaus en o interior d'o templo fa inseguro pingoniar y no i baixé.
A pesar de l'estau cheneral d'a ilesia, se vei trazas d'as pinturas murals en a cabecera y interior d'os arcos d'as capillas. Parecen motivos cheometricos y florals, d'epoca que no sé.
Pinturas murals. |
Capilla mayor |
Pila baltismera. |
Historia
Tenemos constancia d'o toponimo Berroy dende l'anyo 992. En a Edat Meya se documenta como Berroy, Berroi, Borroy y Beroy 6. En 1378 se conoix un infanzón con casal en Berroy, D. Domingo Ximénez de Berroy, que d'acuerdo con Jesús Cardiel podría estar l'antepasau d'os que s'apellidan Berroy más tarde 7.En o "Diccionario estadístico e histórico de los pueblos de España" de Pascual Madoz nos diz de Berroy que en 1842 teneba 7 casas, con 28 almas y a ilesia parroquial, servida con mosén y sacristán mantenius a vecinal. Que se troba exposau a os vientos, con camins malos, anque o clima ye saludable y recibe o correu dende Boltanya.
A economía local ye agraria, y o terreno, escaso y malo, rinde no guaire. De 38 cahizadas en son mesas en cultura 28. 2 cafizadas son de selva y una de matullar. A resta son pa pastura de ganaus lanars. No i heba cultivos de regano 6. Produce trigo, centeno, hordio, cebada y millo, y ixa anyada tributó 2231 Reals a la Corona.
Curiosament, en o mesmo anyo 1842 (que fue l'anyo d'o dito censo d'a Matricula Catastral), Berroy amanece con 111 habitants de dreto repartius en 15 fogars 9. A partir d'o censo siguient (1857) o municipio de Berroy desaparece, y queda integrau en Fiscal.
Pa qui le quede forniguilla:
-BERNAD RIVERA, P.M y CASTELLANOS OÑATE, J.M. "Pueblos deshabitados del Alto Aragón". Zaragoza, 1982.
-LAGLERA, C. Berroy. Despoblados en Huesca.
-PASCUAL MADOZ. Diccionario estadístico e histórico de los pueblos de España.
-SALAS AUSÉNS, J.A. - Bandolerismo en Aragón en el siglo XVI.
No hay comentarios:
Publicar un comentario